مقاله اسلام، حقوق بشر و منازعات درون تمدنی

مقاله اسلام و حقوق بشر و منازعات درون تمدنی غرب و نشانه شناختی آن در جوامع اسلامی

اعلامیه جهانی حقوق بشر که در دهم دسامبر 1948م با چهل و هشت رأی موافق و هشت رأی ممتنع به تصویب رسید از همان ابتدای شکل گیری مقدمات آن، مناقشات مهمی را برانگیخت و تفاوت های بنیادی فراوانی را در ارزش ها و فرهنگ های ملل آشکار ساخت. این مناقشات و تفاوت ها، سرانجام در دو قلمروی بین تمدنی و درون تمدنی، و سه عرصه فلسفی، تاریخی و عملی آرایش یافت.

یکی از پایدارترین مسائل این بود که حقوق بشر را باید بر چه مبنایی اعلام کرد. تاریخچه اعلامیه مشخص می کند که مسائل مورد بحث در آن دوران و دیدگاه هایی که الهام بخش روایت نهایی اعلامیه حقوق بشر بودند، در اساس، به یک منظومه فلسفی غربی مربوط می شدند. سنّت های فلسفی و حقوقی غیر غربیکه شاید می توانستند خواسته های آرمانی متفاوت یا تکمیلی حقوق بشر را مطرح سازند به ندرت در مذاکرات و مشورت ها مدنظر قرار گرفتند. حتی آن بخش از اعضای کمیسیون حقوق بشر که نمایندگی کشورهای غیر غربی را بر عهده داشتند، در اغلب موارد، خود در غرب یا در مؤسساتی درس خوانده بودند که نمایندگان قدرت ها و اندیشه های غربی در کشورشان بودند. بنابراین اگر چه گهگاه به سنت های غیر غربی مانند آیین کنفسیوس یا اسلام ارجاعاتی می شد، اما ارجاع به سنت های غربی بر نظرخواهی هایی که به تدوین نهایی اعلامیه جهانی انجامیدند، سخت مسلط بود. ...

وقتی مردم سالاری غربی وارد جهان اسلام می شود، به گونه ای، از بخشی از معنای قبلی و غربی خود خالی می شود و با هم زیستی با دیگر مفاهیم هم سنخ و نزدیک به خود در جهان اسلام، مفهوم جدیدی به نام شورا و بیعت پیدا می کند. اما این بیعت و شورا نیز، که با سیستم های انتخابات مدرن هم نشین شده و از نو معنایابی شده است، دیگر آن بیعت سنتی نیست. مفهوم حقوق بشر نیز چنین است. مفهوم جدید حقوق بشر با بار معنایی خود، آن گاه که با نشانه های نسبتا مترادف اما دارای یک نوع بار معنایی ویژه در نظام سنت اسلامی، برخورد می کند، به ناگزیر آن قدر از اصل خود فاصله می گیرد که گویی چیز تازه ای، مفهوم و نشانه تازه ای از حقوق بشر، یا همان حقوق بشر اسلامی متولد می شود. مقایسه موادی از اعلامیه جهانی حقوق بشر (1948م/ 1327ش) و اعلامیه اسلامی حقوق بشر (1990 م/ 1369 ش) به وضوح این نکته نشانه شناختی را آشکار می کند.

بازتاب حقوق بشر در اعلامیه اسلامی حقوق بشر

این دو اعلامیه مشترکات زیادی دارند که حاکی از بازتاب مفاد اعلامیه جهانی حقوق بشر در اعلامیه اسلامی حقوق بشر قاهره است. در عین حال، تفاوت هایی در معنای نسبی کلمات و نشانه ها دیده می شود که نشانگر انحنای آنها به اقتضای الزامات اصول عقاید اسلامی و نه دستگاه های سنت است. در موادی از اعلامیه جهانی حقوق بشر آمده است:

ماده 1- تمام افراد بشر آزاد زاده می شوند و از لحاظ حیثیت، کرامت و حقوق با هم برابرند. همگی دارای عقل و وجدان هستند و باید با یکدیگر با روح برادری رفتار کنند.

ماده 2- هرکس می تواند بی هیچ گونه تمایزی، به ویژه از حیث نژاد، رنگ، جنس، زبان، دین، عقیده سیاسی یا هر عقیده دیگر، و همچنین منشأ ملی یا اجتماعی، ثروت، ولادت یا هر وضعیت دیگر، از تمام حقوق و همه آزادی های ذکر شده در این اعلامیه بهره مند گردد. ...

فهرست مطالب مقاله

اسلام و حقوق بشر

الف. مبانی و مناقشات غربی

ب. اسلام، غرب و حقوق بشر؛ مناقشات برون تمدنی

ج. حقوق بشر در اسلام معاصر؛ تحولات درون فرهنگی

1. نشانه شناسی و نظام های معنایی مسلمانان

2. سنت اسلامی و حقوق بشر؛ حرکت در نشانه ها

2-1. الگوی حرکت در نشانه ها. هر نظام معنایی

2-2. شالوده شکنی دوگانه نشانه ها.

2-3. گسترش و بومی شدن حقوق بشر در جهان اسلام.

د. بازتاب حقوق بشر در اعلامیه اسلامی حقوق بشر

ه . بازتاب اعلامیه جهانی حقوق بشر در قوانین اساسی و عادی کشورهای اسلامی

و. پیامدها و نتایج

یادداشت ها و منابع