مقاله حمام های صخره ای آذربایجان شرقی (تبریز)

حمام های صخره ای آذربایجان شرقی (تبریز)

مقدمه

دادمداری مهم ترین عامل اقتصاد بخش عظیمی از روستاهای آذربایجان است. دامداران در پی دامهایشان برای یافتن چراگاه های مناسب تابستان ها به ییلاق (مناطق سردسیری و كوهپایه ای) و رسمتان ها به قشلاق (مناطق پست و گرم استان) كوچ می نمایند. از رمان های بسیار دور تعدادی از دامداران كه توانسته اند مازاد خوراك دامهایشان را كه از دامنه هایشان سرسبز كوهستان های سهند وسبلان تهیه می كردند، برای ماه های سرد زمستان ذخیره نمایند. یكجانشین شده اند. روی كوه ها و دامنه های اطراف آتشفشان سهند و سبلان را لایه ضخیمی از توف آتشفنشانی به شكل هرم (كله قندی) پوشانیده است. این توده ها دارای انسجام كافی بوده و برای كندن و خالی كردن نیز مناسب می باشد. دامداران از قدیم الایام داخل این توده ها را به عنوان طویله، اصطبل و انباری كنده و خالی كرده اند تا در زمستان ها بتوانند دامهایشان را از سرمای گزنده محفوظ دارند، همچنین اتاق های مسكونی خود و خانواده شان را نیز در جوار همان طویله ها و اصطبل ها كنده اند كه در زمستان ها با نفس دام هایشان گرم می شود. خوراك و پوشام این مردمان از دام ها تأمین می شده و مازاد تولیدشان برای تهیه دیگر مایحتاج زندگی، كه در منطقه قادر به تهیه آن نبوده اند، به شهرها صادر می شده است. آنان برای تهیه و تأمین مسكن، نیازی به مصالح ساختمانی نداشته زیر با شناخت طبیعت آنچه را كه می خواسته اند از آن گرفته اند.

در این وجیزه سعی شده چند نمونه از حمام های صخره ای، كه در نهایت سادگی و با كارایی كامل و با استفاده از امكانات طبیعی ساخته شده اند، معرفی گردد. در طرح اولیه این حما  ها برای بنیان حمام از كران های طبیعی، برای تأمین آب از چشمه و برای سوخت از بوته های خار و گون استفاده شده است.

معماری صخره ای در آذربایجان

«از دهانه های آتشفاشن سهند و سبلان طی هزاران سال گدازه و مواد مذاب به بیرون جهیده و بر یو هم انباشته شده است، به تدریج در طی هزاران سال بر روی این گدازه ها پوسته ای از سنگ توف با مقاومت های مختلف به وجود آمده است، لایه های نرم این پوسته در طی سالیان، به وسیله برف و باران شسته شده و لایه های سخت تر به صورت كران به اشكال مختلف به وجود آمده است («كندوان» بررسی های تاریخی، سال دوازدهم، ص 187). تركیب و دانه بندی این كران ها به نوعی است كه به سهولت می توان داخل آن را با گلنگ های حفر قنات و چاه مطابق عملكرد مورد نیاز خالی كرد. شكل كران ها در چگونگی حفر فضاهای مورد نیاز تأثیر دارد. در روستای قدیمی حیله ور، كه احتمالاً تا دوره مغول مورد استفاده قرار می گرفته، همچنین در روستای سپور در بناب و روستاهای صخره ای (متروكه) در منطقه ارسباران و اردبیل بناها عموماً در یك سطح كنده شده و یك طبقه است ولی در روستاهای كندوان و چراغیل كه كران های آن به شكل كله قندی و به ارتقاع بعضاً بیش از 20 متر می باشد. دلایل مختلف از جمله شب روستا و دسترسی از جهات مختلف باعث گردیده كه بناها عمدتاً دو طبقه و بعضاً سه تا چهار طبقه ساخته شوند.

حجم فضاهای كنده شده و ارتفاع ان مطابق با شرایط انسانی است و از حفر فضاهای مرتفع و فاقد اشل انسانی پرهیز شده است. فضاهای زندگی عمدتاً به شكل مربع و یا مستطیل نزدیك به دایره یا بیضی است، در مركز اماكنی مانند مساجد، كه به فضاهای عریض تری نیاز بود، ستون یا ستون هایی می ساختند.