پایان نامه تحلیل عوامل توسعه نیافتگی در كهگیلویه و بویراحمد

پایان نامه تحلیل عوامل توسعه نیافتگی در كهگیلویه و بویراحمد

چكیده

این رساله به بررسی وضعیت موجود و تحلیل توسعه اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی استان كهگیلویه و بویراحمد می پردازد

در این پروژه تمامی قابلیت های محیطی و انسانی از یك طرف و محدودیت های محیطی و انسانی نیز شناسایی و بررسی می شوند . در این مسیر ضمن امكان سنجی منابع داخلی به عواملی كه از بیرون از منطقه می توانند توسعه یا عدم توسعه یافتگی منطقه دخالت داشته باشند ، پرداخته می شود در بررسیهای انجام شده از مجموعه عوامل تأثیر گذار در امر توسعه منطقه ضعف زیر ساخت ها و شبكه های ارتباطی – موانع اجتماعی و فرهنگی و ضعف مدیریتی در شبكه های اداری سیاسی بارزترین و برجسته ترین موانع توسعه یافتگی منطقه بوده اند .

حال با توجه به منابع غنی نفت و گاز و معادت كانی غیر نفتی و منابع غنی آب و خاك و توسعه نیروی انسانی در داخل و نیز موقت ممتاز منطقه در محل تلاقی استانهای صنعتی كشور و مناطق استراتژیك نفت و گاز مثل عسلویه بوشهر – پتروشیمی ماهشهر و بندر امام و دسترسی سریع به بنادر خلیج فارس ، می توان با برنامه ریزی بهتر و اولویت بندی طرحهای عمرانی به توسعه همه جانبه منطقه سرعت بخشید . كه برای رسیدن به این امر مهم باید مهمتر از همه به توسعه انسانی به عنوان زیر بنای توسعه اقتصادی توجه خاصی نمود .

مقدمه

امروزه در جهان كمتر كشوری شاهد می شود كه با دقت هر چه بیشتر به امر برنامه ریزی در جهت توسعه منطقه ای مشغول نباشد امر توسعه ؛ مخصوصاً توسعه اقتصادی ؛ سابقه برنامه ریزی در جهان دارد و این سابقه خوشبختانه تجربیات بسیار سودمندی را در اختیار جهان معاصر قرار داده تا ضمن بررسی آنها به بومی كردن الگوهای توسعه در كشور و جامعه خود پرداخته تا از قطار سریع رشد و توسعه جهانی عقب نمانند .جامعه توسعه یافته غرب در پی تحول اساسی در تمام زمینه های فرهنگی و اقتصادی خود در قرون گذشته موفق به دست یابی به این امر نموده كه امروزه جوامع كمتر توسعه یافته جهان سوم سعی در تقلید نادرست از آنها هستند . كه به علت عدم تناسب با شرایط داخلی تأثیری منفی در این جوامع بر جای گذاشته است

در درون كشورهای جهان سوم ناهمگونی جمعیت و محیط طبیعی ، مشكلات فرهنگی و قومی زیر ساخت های لازم جهت توسعه منطقه ای و بخشی و مهمتر از همه عقب ماندگی ساختارهای سیاسی و حكومتی مانع حركت این جوامع در مسیر اصلی توسعه شده است

در ایران نیز علیرغم اینكه سالهاست برنامه های (میان كدام توسعه منطقه ای اجرا می شود ، به دلایل مختلف این برنامه ها در عمل به هدف اصلی كه از قبل مشخص می شود نمی رسند و دخالت های عوامل خارجی و داخلی عملاً خاصیت و ارزش اصلی و یا عوامل سیاسی و موقعیت خاص توسعه یافته اند به طوری كه ناهمگونی و اختلاف سطح توسعه شهری و روستایی كاملاً ملموس است .قطب اول توسعه كشور تهران به لحاظ موقعیت اداری – سیاسی نزدیك به نیمی از تمامی امكانات كشور را جذب می كند و این امر به رشد كانونهای دیگر توسع مثل قم . قزوین . كرج كمك نموده است و در شمال شرق اهمیت و نقش مذهبی مشهد و موقعیت ممتاز مالی استان فارسی كمك زیادی به توسعه كانون شمال شرق نموده است . حوزه شمال غرب نیز آذربایجان به لحاظ نقش اهمیت تاریخی خود و نیز تجارب مرزی و نقش كلان شهر تبریز باعث تقویت آن شده است شهر اصفهان را می توان بعد از تهران دومین قطب توسعه یافته كشور دانست . توسعه ای كه متكی به خود منطقه است و است و كمتر منطقه ای را می توان یافت كه چون اصفهان به لحاظ ساختاری توسعه یافته باشد امری كه ناشی از تفكر و تخصص و اندیشه های نیروی بومی استان است.در جنوب با وجو اینكه  شاهرگ اقتصادی تمام ایران است ، اما از لحاظ توسعه و عمران شهر و روستا رشد چندانی نكرده است. دیار غنی  و داغ جنوب فقط مثل شمع می سوزد تا مردم ایران زمین از روشنایی آن استفاده كنند و چراغ زندگیشان روشن بماند اما غافل از اینكه در كنار این ذخایر سرشار نفت و گاز و تجارت جنوب ، توده عظیمی از مردم در انتهای خط فقر زندگی می كنند . شبكه های ارتباطی ضعیف و شهرهای توسعه نیافته كه با كمی توجه و نگاه  به مناطق بیابانی جنوب خلیج فارس می توان نقش ذخایر نفت و گاز را در توسعه كشورها مشاهده كرد .

استان كهگیلویه و بویراحمد یكی مناطقی است كه علیرغم توانهای محیطی و انسانی فراوان چه از نظر موقعیت جغرافیایی و چه از نظر منابع عظیم معدنی به دلیل بی توجهی در امر برنامه ریزی و ومدیریت استانی. اكنون یكی از كم توسعه یافته ترین مناطق كشور است كه مشاهده این توسعه نیافتگی نگارنده را  واداشت تا به بررسی این موضع در این رساله بپردازد در این پژوهش به بررسی و تحلیل در توسعه نیافتگی پرداخته و ضمن معرفی قابلیت های اصلی راهكارهایی جهت  دست یابی به توسعه در منطقه پیشنهاد داده است

در فصل اول این رساله ، اهداف فرایندهای پژوهش و نیز پیشینه چنین طرحهای پژوهشی در منطقه آمده است .در فصل دوم مبانی نظری توسعه و برنامه ریزی منطقه ای و ایران و الگوها تئوریهای مهم توسعه ذكر شده است و نیز شاخص های توسعه نیافتگی اشاره شده است

در فصل سوم ویژگیهای جغرافیایی منطقه و نیز وضعیت موجود استان به لحاظ اجتماعی و فرهنگی اقتصادی و نیز كالبدی – فضایی مطابق با آخرین آمارهای موجود بررسی شده است

در فصل چهارم به تجزیه و تحلیل شاخص ها قابلیت های و نیز محدودیت های توسعه منطقه پرداخته شده است و در فصل پنجم نیز به مسایل اساسی منطقه و راهكارهایی جهت رسیدن به توسعه منطقه ای پرداخته شده است .

فهرست مطالب

       عنوان                                                                                 صفحه

چکیده

مقدمه

فصل اول: کلیات

1-1: طرح  مسئله                                                                                      2

1-2: ضرورت  تحقیق                                                                                4

1-3- انگیزه  تحقیق                                                                                   4

1 –4 : اهداف  تحقیق                                                                                5

1-5 :سوالات  تحقیق                                                                                 6

1-6 :فرضیات  تحقیق                                                                                6

1-7 : پیشینه  تحقیق                                                                                  6

1-8-روش تحقیق                                                                                     8

1-9- فرایندهای تحقیق ................................................................................................ 8

1-10- روشهای جمع آوری اطلاعات ....................................................................................... 8

1 – 11- ابزار تحقیق                                                                                 8

1-12- محدودیت های و تنگناهای تحقیق ..................................................................... 9

فصل دوم : مبانی نظری پژوهش

  2-1- : مبانی نظری یا تئوریك پژوهش......................................................................... 11

2-2- : تعاریف و مفاهیم............................................................................................... 12

2-2-1- برنامه ریزی منطقه ای....................................................................................... 14

2-2-2- مفهوم رشد اقتصادی......................................................................................... 15

2-3 – تفاوت رشد و توسعه اقتصادی............................................................................ 16

2-3-1-الف ) توسعه علمی........................................................................................... 17

2-3-2-ب) توسعه سیاسی............................................................................................. 17

2-3-3-ج) توسعه فرهنگی............................................................................................ 18

2-3-4-د) توسعه پایدار................................................................................................. 19

2-4- سابقه برنامه ریزی منطقه ای ................................................................................. 19

2-5- سابقه برنامه ریزی در ایران .................................................................................. 21

2-6- فرایند تاریخی توسعه و توسعه نیافتگی در جهان .................................................... 23

2-7- نظریه ها و الگوهای توسعه .................................................................................. 25

2-7-1- نظریه تسلسل فقر توده های و شهرگرایی........................................................... 25

2-7-2- نظریه حداکثر استفاده از زمینهای کشاورزی ....................................................... 26

2-7-3- نظریه قطب رشد.............................................................................................. 27

2-7-4- نظریه مرکز پیرامون........................................................................................... 30

2-7-5- تئوری مرحله ای روستو.................................................................................... 31

2-8- استراتژی های مختلف توسعه اقتصادی................................................................... 32

2-9- تکنولوژی مناسب برای کشورهای در حال توسعه ................................................... 36

2-10- معیارهای سنجش رشد و توسعه ......................................................................... 37

2-11- شاخص های سنجش توزیع درآمد....................................................................... 41

2-12- شرایط لازم جهت موفقیت در هدایت توسعه ای .................................................. 42

فصل سوم :ویژگیهای جغرافیایی منطقه محل پژوهش

3-1-ویژگیهای طبیعی................................................................................................... 46

3-1-1-موقعیت و حدود جغرافیایی............................................................................... 46

3-1-2- ویژگیهای عمومی زمین شناسی.......................................................................... 48

3-1-3-. وضعیت گسل ها در زلزله خیزی منطقه............................................................. 56

3-1-4- هواشناسی و اقلیم............................................................................................. 60

3-1-5- پوشش گیاهی وحیات جانوری.......................................................................... 63

3-1-6- ویژگیهایی خاك منطقه.................................................................... 64

3-2- ویژگیهایی اجتماعی و فرهنگی.............................................................. 67

3-2-1- توزیع و پراكندگی جمعیت............................................................................... 67

3-2-2- توزیع سنی جمعیت.......................................................................................... 68

3-2-3- توزیع جنسی جمعیت....................................................................................... 71

3-2-4- موالید و مرگ و میر.......................................................................................... 71

3-2-5 - رشد جمعیت.................................................................................................. 75

3-2-6- بار تكفل  خانوار.............................................................................................. 77

3-2-7- بعد خانوار وتغییرات آن.................................................................................... 81

3-2-8- روند مهاجرت.............................................................................. 82

3-2-3- وضعیت شاخصهای توسعه فرهنگی...................................................... 84

3-4- ساختار فضایی كالبدی.......................................................................................... 92

3-4-1- تقسیمات سیاسی.............................................................................................. 92

3-4-2- روند تحولات جمعیتی...................................................................................... 96

3-5- وضعیت سکونتگاههای روستایی............................................................................ 98

6- ویژگی های اقتصادی جمعیت .................................................................................. 99

3-6-1- جمعیت شاغل به تفكیك بخش های مختلف اقتصادی......................................... 99

3-6-2- بهره برداری از منابع نفت وگاز.......................................................................... 104

3-6-3- فعالیت صنعتی (شهرک های  صنعتی ).............................................................. 105

3-6-4- وضعیت موجود بخش معدن............................................................................. 106

3-6-5- وضعیت اشتغال در بخش كشاورزی ................................................................. 107

3-7- موسسات بهداشتی ودرمانی................................................................................... 108

3-8- شبكه راههای ارتباطی........................................................................................... 110

فصل چهارم : تجزیه و تحلیل عوامل اجتماعی و اقتصادی

4-1-تحلیل وضعیت اجتماعی و فرهنگی منطقه............................................................... 114

4-1-1-  تحلیل جمعیت وتغییرات آن............................................................................ 114

4-1-2-  تحلیل تراكم ورشد جمعیت............................................................................. 115

4-1-3-  بررسی روند مهاجرت..................................................................................... 118

4-1-4-  تحلیل ویژگیهای اقتصادی............................................................................... 119

4-1-4- الف) تحلیل جمعیت فعال وغیر فعال................................................................. 119

4-1-4- ب) نرخ فعالیت اقتصادی منطقه........................................................................ 120

4-1-4-ج) تحلیل روند اشتغال...................................................................................... 120

4-1-4-د) روند نرخ بیكاری.......................................................................................... 121

4-1-5-تحلیل ویژگیهای فرهنگی................................................................................... 121

4-1-6 بافت فرهنگی ورهیافتهای توسعه......................................................................... 123

4-2- تحلیل فضایی-كالبدی.......................................................................................... 125

4-2-1-  تحلیل پراكندگیها وقلمروهای مناطق طبیعی(اكوتوریسم)..................................... 126

4-2-2-  تحلیل فضایی جمعیت شهری و روستایی......................................................... 128

4-2-3-  تغیرات فضایی اندازه جمعیت در دوره1385 -1375.......................................... 130

4-2-4-  تحلیل دلایل  جابجایی جمعیت....................................................................... 130

4-2-5  نتیجه گیری از روند تحولات جمعیتی................................................................. 132

4-6-بررسی وتحلیل ساختار اقتصادی............................................................................. 133

4-6-1-  بخش صنعت ومعدن....................................................................................... 135                                      

4-6-2-  بخش كشاورزی............................................................................................. 137

4-6-3- بخش خدمات.................................................................................................. 141

4-6-4- توزیع هزینه ودرآمد بهد تفكیك شهر وروستا..................................................... 143

4-6-5- درآمدهای عمومی استان.................................................................................... 143

4-7- شاخصهای توسعه انسانی ..................................................................................... 144

4-8- خدمات بهداشتی درمانی ...................................................................................... 145

4-9- قابلیتهای منطقه در بخشهای مختلف اقتصادی......................................................... 146

فصل پنجم:آزمون فرضیات ؛ :نتیجه گیری وبیشنهادات

آزمون فرضیات............................................................................................................. 149

نتیجه گیری................................................................................................................... 152

5-1- مسایل اساسی استان............................................................................................. 162

5-2- عمده ترین تنگناها وقابلیتهای اقتصادی.................................................................. 163

5-3-راهبردهایی جهت برنامه های بلند مدت در منطقه..................................................... 167

راهکارهای عمومی........................................................................................................ 171

منابع وماخذ.................................................................................................................. 173

چکیده به انگلیسی

فهرست جداول

عنوان                                                                                      صفحه

جدول:3-1-تقسیمات سیاسی استان در سال 1385........................................................... 48

حدول: 3-2-طبقات شیب اراضی .................................................................................. 51

جدول:3-3-محدوده استان در طبقات شیب..................................................................... 52

جدول:3-4-طبقات ارتفاع از سطح دریا........................................................................... 54

جدول:3-5-طبقات ارتفاع محدوده استان......................................................................... 55

جدول:3-6-نتایج سرشماری نفوس ومسكن1385............................................................ 68

جدول:3-7-توزیع سنی جمعیت در استان در مقایسه با كشور .......................................... 69

جدول:3-8-نسبت جنسی جمعیت  .............................................................................. 71

جدول:3-9- موالیداستان به تفكیك شهر و روستا ............................................................ 73

جدول:3-10-نرخ رشد سالانه ی جمعیت ....................................................................... 74

جدول:3-11-بار تكفل استان ......................................................................................... 76

جدول:3-12- مقدار سهم جمعیت شهری وروستایی......................................................... 78

جدول:3-13- مقایسه بعد خانوار استان .......................................................................... 79

جدول:3-14- مقصد مهاجران خارج شده ازاستان............................................................. 81

جدول:3-15- مبدا مهاجران وارد شده به استان ................................................................ 82

جدول:3-16- مهاجران داخلی در مقایسه با كل كشور ..................................................... 82

جدول:3-17- مراكز بهداشتی ودرمانی............................................................................. 84

جدول:3-18- شاخص های توسعه انسانی ...................................................................... 85

جدول:3-19- میزان با سوادی......................................................................................... 85

جدول:3-20- كتاب خانه ها وتعداد كتاب ها................................................................... 87

جدول:3-21- شمارگان مطبوعات محلی ........................................................................ 88

جدول:3-22- برنامه های صدا وسیمای استان.................................................................. 89

جدول:3-23- تعداد سینما های استان.............................................................................. 89

جدول:3-24- گردشگران وا رد شده به استان .................................................................. 90

جدول:3-25- تاسیسات اقامتی ورفاهی .......................................................................... 91

جدول:3-26-مساحت وتعداد شهر های استان.................................................................. 91

جدول 3-27- تعداد شهر های استان .............................................................................. 97

جدول:3-28- جمعیت بیكار استان بر حسب جنس.......................................................... 100

جدول:3-29- وضعیت اشتغال جمعیت .......................................................................... 100

جدول:3-30- توزیع جمعیت جویای كار (بالای 10 سال) ................................................ 101

جدول:3-31- اشتغال در بخش های مختلف اقتصادی ..................................................... 101

جدول:3-32- تولید ناخالص داخلی .............................................................................. 102

جدول:3-33- ضریب توزیع ومقدارسرمایه...................................................................... 103

جدول:3-34- مشخصات شهرك های صنعتی ................................................................. 104

جدول:3-35-واحد های صنعتی بهره برداری شده............................................................ 105

جدول:3-36- معادن در حال بهره برداری و شاغلان بخش معدن....................................... 106

جدول:3-37-مزاکر بهداشتی و درمانی............................................................................. 109

جدول:3-38- تعداد تونلها و پل ها  .............................................................................. 110

جدول:3-39-مشخصات راه های اصلی وفرعی استان....................................................... 111

جدول:4-1- شاخص های جمعیت نیروی انسانی،وسواد در استان..................................... 119

جدول:4-2-مسیر های گردشگری عمومی استان .............................................................. 127

جدول:4-3- مهاجرت های میان منطقه ای وخالص در استان............................................. 131

جدول:4-4- ضریب توزیع تعداد سرمایه وصنعت ........................................................... 134

فهرست نمودار

عنوان                                                                                       صفحه

نمودار3-1-  هیستو گرام طبقات شیب............................................................................ 52     

نمودار3-2-  هیستو گرام طبقات ارتفاع  ......................................................................... 55

نمودار3-3- هرم سنی و جنسی جمعیت ........................................................................ 69

نمودار3-4-  تغییرات نسبت جنسی ............................................................................... 71

نمودار3-5-  میزان موالید   ........................................................................................... 73

نمودار3-6- در صد مرگ ومیر        ............................................................................. 74

نمودار3-7-  متوسط رشد سالانه جمعیت ....................................................................... 76

نمودار3-8-  بار تكفل خانوار            .......................................................................... 78

نمودار3-9- تراكم نسبی جمعیت ................................................................................... 79

نمودار3-10- سهم جمعیت شهری.................................................................................. 80

نمودار 3-11- سهم جمعیت روستایی............................................................................. 80

نمودار3-12-  بعد خانوار به تفكیك شهر وروستا............................................................. 81

نمودار3-13-  مبدا مهاجران وارد شده       .................................................................... 83

نمودار3-14- مقصد مهاجران خارج شده ........................................................................ 83

نمودار3-15- مقایسه شاحص های با سوادی................................................................... 86

نمودار3-16- مقایسه شاخص پوشش تحصیلی................................................................ 86

نمودار3-17- مقایسه روند جمعیت شهری  .................................................................... 97

نمودار3-18- جمعیت شهر های استان............................................................................ 97

نمودار3-19- سهم آبادی های سكنه وخالی از سكنه ....................................................... 98

نمودار3-20-  اشتغال بخش های مختلف استان        ..................................................... 102

نمودار3-21-  بهروری نیرو ی انسانی         ................................................................. 103

نمودار3-22- وضعیت اراضی كشاورزی         .............................................................. 108

نمودار 4-1 منحنی لورنز در مناطق شهری ...................................................................... 129

نمودار 4-2 تعداد و سهم آبادهای استان ......................................................................... 129

نمودار 4-3 شاغلان بخش معدن .................................................................................... 137

نمودار 5-1 دلایل توسعه نیافتگی استان .......................................................................... 170

فهرست نقشه ها

عنوان                                                                                         صفحه

نقشه شماره 1- موقعیت استان در كشور ......................................................................... 47

نقشه شماره 2- شهرستان های استان............................................................................... 50

نقشه شماره 3- نقشهDEM  طبقات ارتفاع استان............................................................ 53

نقشه شماره 4 – خطرات نسبی زمین لرزه ...................................................................... 58

نقشه شماره 5- شبکه راههای استان ............................................................................... 59

نقشه شماره 6- منابع آب استان  .................................................................................... 62

نقشه شماره 7 – كار بری اراضی     .............................................................................. 66

نقشه شماره 8  - پراكندگی جمعیت در استان.................................................................. 70

نقشه شماره 9 – واحد های اداری وسیاسی..................................................................... 94

نقشه شماره 10- مكان های گردشگری در استان.............................................................. 95

نقشه شماره 11- كانون های توسعه ی تمركز محوری دراستان(طرح پیشنهادی نگارنده)....... 169